پیش‌دیابت وضعیتی است که در آن قند خون بیش از حد نرمال اما هنوز پایین‌تر از آستانه دیابت نوع دو قرار دارد. این مرحله عملاً بی‌علامت است اما می‌تواند سلامت فرد را به سرعت در معرض خطر قرار دهد. شناسایی و کنترل به‌موقع پیش‌دیابت، کلید جلوگیری از پیشرفت آن به دیابت نوع دوم و عوارض جدی ناشی از آن است.
پیش‌دیابت چیست؟
متخصصان غدد کشور تأکید می‌کنند سطح قند خون در پیش‌دیابت بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (قند ناشتای خون) یا HbA1c معادل ۵٫۷ تا ۶٫۴ درصد قرار دارد. در این فاصله، پتانسیل تبدیل شدن به دیابت نوع دو بالا می‌رود. داگلاس توئنیفور، مدیر بخش بالینی انجمن دیابت بریتانیا، می‌گوید: «قند خون فراتر از حد معمول نشان می‌دهد فرد در مرحله‌ای است که باید بیشتر مراقب سبک زندگی و غربالگری سلامت خود باشد.»
سوءبرداشت‌های رایج
بسیاری پیش‌دیابت را مسیری اجتناب‌ناپذیر به سوی دیابت نوع دو می‌دانند؛ اما شواهد علمی نشان می‌دهد این باور نادرست است. با بهره‌گیری از برنامه‌های کنترل وزن، ورزش منظم و اصلاح عادات غذایی، می‌توان از بروز دیابت جلوگیری کرد یا دست‌کم زمان شروع آن را سال‌ها به تأخیر انداخت.
علائم و نشانه‌ها
پیش‌دیابت معمولاً علامت آشکاری ندارد و گاهی تنها با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. چنان‌چه فرد دچار تکرر ادرار، تشنگی مفرط یا خستگی مزمن شود، غالباً قند خونش وارد محدوده دیابت نوع دو شده است. به همین دلیل توصیه می‌شود افراد در معرض خطر، حتی بدون بروز علائم، تحت بررسی دوره‌ای قرار گیرند.
عوامل خطرساز
تعداد قابل‌توجهی از عوامل ژنتیکی، رفتاری و محیطی خطر پیش‌دیابت را افزایش می‌دهند:
- اضافه‌وزن یا چاقی مرکزی: تجمع چربی در ناحیه شکم
- سن بالای ۴۰ سال (برای جمعیت‌های خاص >۲۵ سال)
- سابقه خانوادگی دیابت نوع دو
- فشار خون یا چربی خون بالا
- شرایط اجتماعی-اقتصادی: دسترسی محدود به غذای سالم و خدمات بهداشتی
روش‌های تشخیص
پزشکان برای شناسایی پیش‌دیابت معمولاً از این سه آزمایش استفاده می‌کنند:
- قند خون ناشتای سرم (FPG)
- تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
- اندازه‌گیری میانگین قند سه‌ماهه (HbA1c)
بررسی منظم این شاخص‌ها به ویژه در افراد دارای فشار خون بالا، سابقه سکته یا چاقی، بسیار ضروری است.
راهکارهای پیشگیری
متخصصان تغییر سبک زندگی را مؤثرترین راهکار می‌دانند:
- فعالیت بدنی منظم
حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی متناسب در هفته؛ مانند پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری یا شنا. - رژیم غذایی متعادل
الگوهایی همچون رژیم مدیترانه‌ای با تأکید بر سبزیجات، میوه‌ها، غلات سبوس‌دار، حبوبات و چربی‌های غیر اشباع. - کنترل وزن
کاهش ۵–۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند خطر ابتلا را تا نصف کاهش دهد. - مدیریت استرس و خواب کافی
استرس مزمن و کمبود خواب با افزایش مقاومت به انسولین مرتبط است. - ترک سیگار
مصرف دخانیات حساسیت به انسولین را کاهش می‌دهد و ترک آن احتمال بروز دیابت را پایین می‌آورد.
نقش برنامه‌های پیشگیری گروهی
مطالعات نشان داده شرکت در طرح‌های آموزشی و حمایتی مانند طرح پیشگیری از دیابت (Diabetes Prevention Program) که شامل مشاوره تغذیه، تمرینات گروهی و پیگیری منظم است، می‌تواند تا ۵۸ درصد از پیشرفت پیش‌دیابت جلوگیری کند.
پیش‌دیابت پیامی هشداردهنده است اما پایان قطعی راه نیست. با آگاهی از وضعیت قند خون، غربالگری منظم و تغییر در عادات روزمره، می‌توان از ابتلا به دیابت نوع دو پیشگیری کرد یا روند آن را به تعویق انداخت و سلامت طولانی‌مدت خود را تضمین نمود.
