توسعه فناوری‌های نوین تأمین آب، به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، از اهمیت راهبردی بالایی برخوردار است. یک کارشناس برجسته حوزه آب با اشاره به تجربیات جهانی، بر نقش محوری آب‌شیرین‌کن‌های با ظرفیت بالا در کاهش هزینه‌ها و تضمین پایداری منابع آبی تأکید کرد. این رویکرد، نه تنها چالش‌های کم‌آبی را کاهش می‌دهد، بلکه مسیر را برای شکوفایی اقتصاد دریا محور در کشورهایی نظیر ایران هموار می‌سازد.
بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن‌های جهان؛ مزیت اقتصادی مقیاس
علی اصغر اعلم الهدی، رئیس سابق و استاد بازنشسته انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف، در تشریح ابعاد اقتصادی و فنی فناوری نمک‌زدایی، تصریح کرد که مقیاس تولید در آب‌شیرین‌کن‌ها ارتباط مستقیمی با هزینه‌های تمام‌شده دارد. به گفته وی، بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن‌های دنیا قادرند تا سه میلیون مترمکعب آب در روز تولید کنند و تجربه نشان داده است که هرچه ظرفیت تولید افزایش یابد، هزینه نهایی برای هر مترمکعب آب کاهش چشمگیری خواهد یافت. این اصل اقتصادی مقیاس، توجیه اصلی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عظیم نمک‌زدایی را فراهم می‌کند؛ چرا که برخلاف سامانه‌های کوچک متعدد که نیازمند نیروی انسانی، تجهیزات و زیرساخت‌های پراکنده هستند، واحدهای بزرگ کارایی اقتصادی بهتری را ارائه می‌دهند.
مسیر بومی‌سازی نمک‌زدایی در ایران؛ از پیشگامی شریف تا خودکفایی ملی
سابقه تلاش‌های ایران برای دستیابی به فناوری نمک‌زدایی به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد. انستیتو تخصصی آب در دانشگاه صنعتی شریف از دهه ۵۰ شمسی با رویکردی بین‌رشته‌ای، با حضور اساتید حوزه‌های عمران، شیمی، فیزیک و متالورژی شکل گرفت. این مرکز تحقیقاتی در بوشهر، پیشگام ساخت سامانه‌های آب‌شیرین‌کن بود و به مسائل کلیدی مانند خوردگی و ساخت تجهیزات مقاوم در برابر آب شور می‌پرداخت. هرچند فعالیت‌های رسمی این انستیتو از سال ۷۱ با قطع بودجه و توقف جذب هیئت علمی دچار وقفه شد، اما تلاش‌ها برای احیای جریان توسعه فناوری آب از سال ۹۲ مجدداً آغاز شد.
این تلاش‌ها به تدوین سند توسعه فناوری آب و ورود مفاد مرتبط با آن به برنامه ششم توسعه منجر شد که دولت را موظف به تأمین ۳۰ درصد آب شرب جنوب کشور از طریق نمک‌زدایی و افزایش ۳۰ درصدی بهره‌وری آب می‌کرد. هدف نهایی، دستیابی به خودکفایی در این حوزه و ساخت ۷۰ درصد سامانه‌ها و تجهیزات در داخل کشور بود، مسیری که با همکاری دانشگاه‌ها، جهاد دانشگاهی و شرکت‌های دانش‌بنیان، امروز به جایی رسیده که بیش از ۸۰ درصد بسیاری از تجهیزات مورد نیاز برای آب‌شیرین‌کن‌ها بومی‌سازی شده و تحریم‌ها تأثیری بر تولید داخلی ندارند.
آب‌شیرین‌کن‌ها: شریان حیاتی توسعه اقتصاد دریا محور و امنیت سواحل
توسعه اقتصاد دریا محور که امروزه به یکی از اولویت‌های ملی تبدیل شده است، بدون تأمین پایدار آب امکان‌پذیر نیست. با توجه به اینکه دو سوم شهرهای پرجمعیت جهان در کنار دریا قرار دارند و بخش قابل توجهی از سواحل ایران، به‌ویژه ۱۲۰۰ کیلومتر ساحل خلیج فارس و دریای عمان، فاقد منابع رودخانه‌ای هستند، تأمین آب شیرین از طریق نمک‌زدایی به یک ضرورت تبدیل شده است. این مناطق برای توسعه صنعتی، کشاورزی، و تأمین آب شرب مورد نیاز جمعیت رو به رشد ساحلی، به منابع آبی مطمئن نیاز دارند. علاوه بر این، حضور مرزنشینان و ساکنان بومی در سواحل، نقش کلیدی در حفظ امنیت ملی ایفا می‌کند و تأمین امکانات اولیه، از جمله آب، برای ماندگاری آنان حیاتی است. این نیازها شامل موارد زیر است:
آب شرب: برای مصارف خانگی و جمعیت ساکن در مناطق ساحلی.
آب صنعتی: برای توسعه صنایع مرتبط با دریا مانند شیلات، پتروشیمی و انرژی.
آب کشاورزی: برای کشت‌های مقاوم به شوری و توسعه گلخانه‌های دریایی.
حق‌آبه محیط زیست: برای حفظ تعادل اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی.
مدیریت میدانی و پشتیبانی علمی قوی برای غلبه بر چالش‌های اجرایی در مناطق صنعتی ساحلی، از جمله دوری از مراکز جمعیتی و دشواری‌های عملیاتی، بسیار حائز اهمیت است.
نوآوری در تأمین آب پایدار؛ همگرایی سنت و تکنولوژی در صنعت نمک‌زدایی
برای دستیابی به راهکارهای جامع در تأمین آب، رویکردهای نوآورانه و ترکیبی از دانش سنتی و فناوری‌های مدرن ضروری است. در طراحی شبکه‌های تأمین آب، باید شعاع توزیع و فاصله محل تولید تا مصرف با دقت بررسی شود. استفاده از روش‌های بومی و سنتی، مانند جمع‌آوری رطوبت هوا که در گذشته توسط ساکنان مناطق خشک ساحلی با ایجاد گودال و هدایت رطوبت به خاک انجام می‌شد، می‌تواند مبنایی برای توسعه فناوری‌های نوین باشد. این روش‌ها می‌توانند الهام‌بخش ساخت سامانه‌های پیشرفته‌ای مانند گلخانه‌های دریایی یا سیستم‌های خنک‌کننده ارزان‌قیمت باشند.
دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، مانند کمیته نمک‌زدایی وزارت علوم که در سال ۱۳۹۷ با مشارکت دانشگاه صنعتی شریف و سایر دانشگاه‌ها تشکیل شد، نقش حیاتی در ایجاد نقشه راه علمی و فناوری برای توسعه بومی سامانه‌های نمک‌زدایی دارند. اتصال پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی به پروژه‌های کاربردی، تربیت نیروی متخصص و تولید فناوری‌های داخلی، گام‌های اساسی برای مدیریت پایدار منابع آب و تحقق اقتصاد دریا محور در کشور است. این همگرایی علمی و صنعتی، تضمین‌کننده آینده‌ای پایدار برای مناطق ساحلی ایران خواهد بود.
مطالب مرتبط
- کمیته امداد پارسیان در ۷ ماهه سال جاری بیش از ۳.۱ میلیارد تومان تسهیلات به نیازمندان پرداخت کرده است
- ورود بانک مرکزی به بازار رمزارزها گامی جدی در کاهش ۱۰ درصدی فشار تورمی است
- حکم تاریخی دادگاه آلمان: گوگل به دلیل سوءاستفاده از بازار، صدها میلیون یورو غرامت می‌پردازد
- لارستان در مسیر تبدیل شدن به مقصد مهم گردشگری جنوب کشور