در سال‌های اخیر، آمار ابتلا به سرطان در ایران روندی رو به رشد و نگران‌کننده داشته است؛ موضوعی که توجه کارشناسان سلامت و نهادهای درمانی را به خود جلب کرده است. بر اساس اظهارات معاون سابق برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی سازمان نظام پزشکی کشور، مجموعه‌ای از عوامل خطرآفرین مانند کم‌تحرکی، مصرف دخانیات و الکل، تغذیه ناسالم، آلودگی‌های محیطی و بیماری‌های زمینه‌ای، نقش مهمی در افزایش شیوع سرطان ایفا می‌کنند.
برنامه ملی مقابله با سرطان؛ گامی در مسیر امید
در پاسخ به این بحران، «طرح ملی مدیریت بهینه و جامع بیماری سرطان» با هدف پیشگیری، درمان، غربالگری و بازتوانی بیماران طراحی شده است. این برنامه با الگوبرداری از راهبردهای جهانی سازمان بهداشت جهانی و سازمان ملل، تلاش دارد تا با ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات درمانی، آگاهی‌بخشی عمومی و ارتقای زیرساخت‌های سلامت، روند ابتلا به سرطان را کنترل کند.
با وجود اقدامات مؤثر در حوزه درمان، به‌ویژه در زمینه‌های شیمی‌درمانی و ایمونوتراپی، همچنان بخش پیشگیری با چالش‌های جدی مواجه است. ضعف در طراحی و اجرای سیاست‌های پیشگیرانه باعث شده تا اهداف تعیین‌شده برای سال ۱۴۰۴ محقق نشوند.
سبک زندگی؛ کلید پیشگیری از سرطان
اصلاح سبک زندگی، به‌عنوان محور اصلی پیشگیری، نیازمند توجه ویژه در سیاست‌گذاری‌های سلامت است. افزایش مصرف دخانیات، به‌ویژه در میان بانوان، و کاهش فعالیت‌های بدنی، از جمله شاخص‌هایی هستند که برخلاف اهداف برنامه ملی، روندی صعودی داشته‌اند. دخانیات به‌تنهایی خطر ابتلا به سرطان‌های ریه، دستگاه گوارش و خون را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، تغذیه ناسالم نیز به‌عنوان یکی از عوامل مهم در بروز سرطان شناخته می‌شود. تغییرات نامطلوب در شیوه طبخ غذا، افزایش مصرف چربی‌ها و فست‌فودها، و کاهش مصرف مواد غذایی سالم، زنگ خطر را برای سلامت عمومی جامعه به صدا درآورده است.
نقش استرس و فشار روانی در ابتلا به سرطان
اضطراب و استرس‌های مزمن نیز از جمله عوامل زمینه‌ساز ابتلا به سرطان هستند. بی‌نظمی در زندگی روزمره، فشارهای شغلی، چالش‌های اقتصادی و تربیتی، همگی در افزایش بار روانی افراد نقش دارند. این فشارها می‌توانند عملکرد سیستم ایمنی بدن را مختل کرده و زمینه‌ساز بروز بیماری‌های جدی شوند.
تغییر ارزش‌های اجتماعی و اولویت دادن به رفاه مادی به جای آرامش روانی، سبک زندگی افراد را تحت تأثیر قرار داده است. برای کاهش ریسک ابتلا به سرطان، باید نگرش جامعه نسبت به سلامت و سبک زندگی اصلاح شود.
ضرورت هم‌افزایی نهادها در مسیر پیشگیری
پیشگیری از سرطان، صرفاً وظیفه وزارت بهداشت نیست. رسانه‌ها، نهادهای آموزشی، وزارت علوم و آموزش و پرورش، و حتی خانواده‌ها باید در این مسیر مشارکت فعال داشته باشند. آموزش سبک زندگی سالم از دوران کودکی، می‌تواند پایه‌گذار نسلی آگاه و سلامت‌محور باشد.
تجربه موفق غربالگری در استان قم
در استان قم، اجرای طرح ملی غربالگری سرطان با محوریت دانشگاه علوم پزشکی و مشارکت نهادهای اجرایی، نتایج قابل توجهی به همراه داشت. تمرکز این طرح بر سه سرطان شایع—پستان، روده بزرگ و دهانه رحم—باعث شد تا نرخ مشارکت در غربالگری از ۲۰ درصد به بیش از ۸۰ درصد افزایش یابد.
استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی، حمایت بیمه‌ها و مشارکت خیریه‌ها، نقش مهمی در موفقیت این طرح ایفا کردند. همچنین حضور روان‌شناسان و مددکاران اجتماعی، موجب کاهش ترس و افزایش انگیزه افراد برای شرکت در غربالگری شد.
گسترش طرح به استان‌های دیگر
با توجه به موفقیت اجرای این مدل در قم، برنامه‌ریزی برای اجرای آن در استان‌های اصفهان و سیستان و بلوچستان آغاز شده است. ظرفیت‌های انسانی و همدلی مردم این مناطق، نویدبخش تحقق اهداف طرح و تبدیل آن به الگویی ملی در مدیریت سرطان است.
نتیجه‌گیری
برای مقابله مؤثر با سرطان، باید نگاه جامع‌تری به موضوع پیشگیری داشت. ایجاد نظام حمایتی در حوزه مالی، خدماتی و ساختاری، می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش داده و فشارهای روانی و اجتماعی را کاهش دهد. تنها با هم‌افزایی نهادها، اصلاح سبک زندگی و آگاهی‌بخشی گسترده، می‌توان روند رو به رشد سرطان را کنترل کرد و سلامت جامعه را تضمین نمود.
