"فرزند کمتر، زندگی بهتر"؛ شعاری که دهه‌ها پیش در راستای تنظیم خانواده مطرح شد و به‌سرعت در تاروپود جامعه ریشه دواند. این رویکرد، در گذر زمان به قدری فراگیر شد که امروز زنگ هشدار "بحران جمعیت" و "سالمندی" در کشور به صدا درآمده است. در میانه این چالش ملی، بحث "اشتغال بانوان" همواره به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر کاهش "فرزندآوری" مطرح می‌شود، اما کارشناسان معتقدند که اشتغال زنان نه تنها سد راه "فرزندآوری" نیست، بلکه با برنامه‌ریزی صحیح و حمایت‌های همه‌جانبه، این دو می‌توانند در کنار هم به پویایی جامعه کمک کنند. این مقاله به بررسی ابعاد این موضوع و ارائه راهکارهای تحلیلی برای تسهیل "فرزندآوری" در کنار "اشتغال بانوان" می‌پردازد.
[
](
)
شیفت پارادایم از "فرزند کمتر" به "بحران جمعیت": پیامدهای یک تفکر
در سال‌های نه چندان دور، ایده داشتن فرزندان کمتر به عنوان نمادی از زندگی مدرن و مرفه تلقی می‌شد. این باور، خانواده‌ها را به سمت تک‌فرزندی یا نداشتن فرزند سوق داد و پیامدهای آن امروز به وضوح قابل مشاهده است: خانه‌هایی خلوت، فرزندانی تنها و جامعه‌ای که به سرعت به سمت پیری گام برمی‌دارد. کارشناسان معتقدند این رویکرد نه تنها ظلمی در حق فرزندان تنهاست که از نعمت همبازی و خواهر و برادر محروم می‌مانند، بلکه در بلندمدت زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی کشور را نیز به چالش می‌کشد. درک این تغییر و چرایی آن، گام نخست برای برون‌رفت از "بحران جمعیت" و ترویج "فرزندآوری" محسوب می‌شود.
اشتغال بانوان و "فرزندآوری": بازتعریف نقش مادران شاغل
رخساره سامانی، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری چهارمحال و بختیاری، با تاکید بر اهمیت "فرهنگ‌سازی" در حوزه "فرزندآوری"، بیان می‌کند که نیاز به بازتعریفی از نقش مادری و "اشتغال بانوان" وجود دارد. او معتقد است که تمایل زنان به نقش‌های اجتماعی و اقتصادی، باعث شده تا از نقش اصلی مادری غفلت شود یا کمتر به آن پرداخته شود. این مقام مسئول، "فرهنگ‌سازی" را اولین گام می‌داند و خواستار آن است که دستگاه‌های فرهنگی به صورت همزمان، تعریفی نوین از نقش مادری و اشتغال ارائه دهند.
راهکارهای سازمانی نیز در این زمینه نقش حیاتی دارند. به عنوان مثال، وجود مهدکودک‌های استاندارد در نزدیکی محل کار یا در محیط‌های اداری می‌تواند بار روانی بزرگی را از دوش مادران شاغل بردارد و "فرزندآوری" را برای آن‌ها تسهیل کند، چرا که اطمینان از مراقبت مناسب فرزند، آرامش خاطر شغلی و روانی را به همراه دارد.
چالش‌های اجرای "قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت" در زمینه "فرزندآوری"
با وجود گنجاندن مشوق‌های متعدد در "قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت"، مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری چهارمحال و بختیاری به ضعف‌های اجرایی آن اشاره دارد. به گفته وی، نبود پشتوانه مالی قوی در این قانون، مانع از تحقق کامل اهداف آن شده است. بسیاری از ادارات تنها به پرداخت هزینه محدود مهدکودک اکتفا کرده‌اند، در حالی که امکان ایجاد مهدکودک‌های با کیفیت با تجمیع همین هزینه‌ها و برون‌سپاری خدمات وجود دارد. مشوق‌هایی نظیر مرخصی زایمان طولانی‌تر، دورکاری‌های پیش و پس از زایمان و ساعات کاری منعطف تا هفت سالگی فرزند، تنها در صورت اجرای صحیح و با پشتوانه مالی کافی، حس امنیت شغلی و روانی لازم را برای "اشتغال بانوان" و "فرزندآوری" فراهم می‌آورند.
سامانی بر ضرورت بازنگری این قانون تاکید می‌کند. وی می‌افزاید با وجود ماهیت آزمایشی هفت ساله قانون، بازنگری در سال‌های ابتدایی می‌توانست اثربخشی آن را افزایش دهد. پیشنهادهای اصلاحی امور بانوان استانداری نیز برای اصلاح این قانون به نمایندگان مجلس ارائه شده است که متاسفانه تا کنون در دستور کار قرار نگرفته‌اند.
نقش بی‌بدیل رسانه‌ها در "فرهنگ‌سازی" و ترویج "فرزندآوری"
رسانه‌ها، همان‌طور که در گذشته در ترویج شعار "فرزند کمتر" موفق عمل کردند، اکنون نیز می‌توانند نقش محوری در تغییر این رویکرد و "فرهنگ‌سازی" برای "فرزندآوری" ایفا کنند. مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری چهارمحال و بختیاری بر لزوم تبلیغات گسترده، هدفمند و منطقی در این زمینه تاکید می‌کند. این تبلیغات باید از فضاهای آموزشی امن مانند مدارس و مهدکودک‌ها آغاز شود و کودکان را به صورت هدفمند و منطقی متوجه نیاز به همبازی و خواهر و برادر در خانه کند تا این نیاز به خانواده نیز منتقل شود.
علاوه بر این، استفاده از المان‌های شهری و فضاهای مجازی برای ارتقاء جایگاه خانواده‌های چندفرزندی و تبیین تاثیر فرزندان بر افزایش تاب‌آوری اجتماعی، از دیگر راهکارهای مهم در این مسیر است. هماهنگی بین‌بخشی و بین‌دستگاهی برای اجرای یک برنامه هدفمند "فرهنگ‌سازی" ضروری به نظر می‌رسد تا نگرش‌ها تغییر یابند و آگاهی‌های لازم ایجاد شود.
راهکارهای جامع برای حمایت از "فرزندآوری" و رفع نگرانی‌های مالی
حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل رئیسی، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه پیام نور چهارمحال و بختیاری، "فرزندآوری" و تشویق "اشتغال بانوان" به این امر را موضوعی چندوجهی می‌داند و راهکارهایی را برای رفع نگرانی‌های مرتبط با هزینه‌ها و چالش‌ها پیشنهاد می‌دهد:
حمایت‌های مالی دولتی و آموزش:
ارائه بسته‌های حمایتی شامل کمک‌هزینه‌های زایمان و ابتدای زندگی کودک، همچنین مشوق‌های مالی برای فرزند سوم به بعد که در "قانون جوانی جمعیت" نیز پیش‌بینی شده‌اند.
برگزاری دوره‌های مدیریت مالی و برنامه‌ریزی اقتصادی برای خانواده‌ها، در کنار مشاوره‌های روانشناختی برای آمادگی بیشتر مادران و پدران آینده.
توسعه خدمات اجتماعی و شبکه‌های حمایتی:
افزایش دسترسی به خدمات درمانی، آموزشی و تفریحی معتبر و ارزان‌قیمت.
ایجاد گروه‌های حمایتی برای تبادل تجربیات و منابع (مانند لباس و لوازم دست‌دوم کودک) بین خانواده‌ها.
تشویق کارفرمایان به ارائه تسهیلاتی مانند مرخصی زایمان و دورکاری برای زنان شاغل به منظور افزایش هماهنگی بین کار و خانواده و ایجاد فضاهای کاری انعطاف‌پذیر.
برگزاری کمپین‌های عمومی برای تبیین اهمیت "فرزندآوری" به عنوان یک تجربه باارزش و ارتقاء ارزش‌های خانوادگی در جامعه.
در نهایت، با تغییر نگرش‌های اجتماعی، "فرهنگ‌سازی" هدفمند و اجرای قوی "قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت" با پشتوانه‌های مالی مناسب، می‌توان اطمینان حاصل کرد که "اشتغال بانوان" نه تنها مانعی برای "فرزندآوری" نیست، بلکه با ایجاد زیرساخت‌های حمایتی لازم، زنان قادر خواهند بود نقش مادری و اجتماعی خود را به بهترین نحو ایفا کرده و در ساختن جامعه‌ای شاداب و پویا سهیم باشند. "فرزندآوری" نه تنها یک نیاز حیاتی برای بقای نسل و پویایی جامعه است، بلکه آموزه‌های دینی نیز بر آن تاکید فراوان دارند؛ بهانه‌تراشی برای آن از سوی مادران شاغل قابل قبول نیست و راهکارها و مشوق‌های آن باید به درستی مدنظر قرار گیرد.