By لادن ثنائی 
اختلال وسواس در کودکان یا وسواس فکری–عملی (OCD)، با افکار وسواسی ناخواسته و رفتارهای اجباری تکرارشونده شناخته می‌شود. این اختلال می‌تواند عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک را تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه به بررسی علل، علائم و راهکارهای درمان وسواس در کودکان می‌پردازیم.
وسواس در کودکان چیست؟
وسواس در کودکان با دو بخش اصلی تعریف می‌شود:
- افکار وسواسی (Obsessions): تصورات یا نگرانی‌های مکرر که کودک نمی‌تواند آن‌ها را نادیده بگیرد.
- رفتارهای اجباری (Compulsions): اقداماتی که کودک برای کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌دهد.
براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، شیوع وسواس در کودکان بین ۱ تا ۳ درصد برآورد می‌شود و معمولاً سن شروع علائم اطراف ۸ تا ۱۲ سالگی است.
علائم و نشانه‌های وسواس در کودکان
کشف به‌موقع علائم وسواس در کودکان به درمان زودهنگام کمک می‌کند. مهم‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- شست‌وشوی مکرر دست‌ها یا اجزای بدن (گاهی بیش از ۲۰ بار در روز)
- چک کردن مکرر قفل درها، چراغ‌ها یا کتاب‌ها
- نیاز به نظم و تقارن شدید در وسایل و اسباب‌بازی‌ها
- احتکار اشیاء بی‌ارزش تا احساس امنیت کند
مثال: کودکی که بدون چیدن کتاب‌ها و اسباب‌بازی‌هایش به ترتیب دقیق «از کوچک به بزرگ» آرام نمی‌شود، ممکن است نشانه وسواس باشد.
علل احتمالی وسواس در کودکان
تحقیقات نشان می‌دهد وسواس فکری–عملی در کودکان نتیجه تعامل چند عامل است:
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: مطالعات دوقلوها حاکی از نقش ژنتیک تا حدود ۴۵ درصد در بروز OCD است (منبع: مجله روانپزشکی کودکان آمریکا).
- اختلالات زیست‌شیمیایی مغز: کاهش سطح سروتونین در مسیرهای عصبی قشر پیش‌پیشانی مرتبط شناخته شده است.
- عفونت‌های باکتریایی (PANDAS): بعضی کودکان پس از ابتلا به استرپتوکوک گلو دچار شروع ناگهانی علائم وسواس می‌شوند.
درمان وسواس در کودکان
برای کنترل و درمان وسواس در کودکان معمولاً از ترکیب روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- درمان شناختی–رفتاری (CBT) با تمرکز بر «مواجهه و پیشگیری پاسخ» (ERP)
- داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین یا سرترالین
- حمایت والدین: آموزش به خانواده برای همراهی کودک در تمرین مواجهه با ترس‌ها
توجه: درمان ترکیبی CBT و دارو در مطالعات متعدد (منبع: انجمن روانشناسی آمریکا) مؤثرترین رویکرد گزارش شده است.